گوش حس تو به حرف ار در خور است ** دان که گوش غیب گیر تو کر است‌‌

گوش حس تو به حرف ار در خور است ** دان که گوش غیب گیر تو کر است‌‌ 3395

Senin duygu kulağın harfleri anlayabilirse de bil ki gaybı duyan kulağın sağırdır.

اول کسی که در مقابله‌‌ی نص قیاس آورد ابلیس بود

Nas karşısında ilk olarak kıyası ileri süren İblis’ti

اول آن کس کاین قیاسکها نمود ** پیش انوار خدا ابلیس بود

Tanrı nurlarına karşı bu kıyasçıkları ileri süren ilk kişi, İblisti.

گفت نار از خاک بی‌‌شک بهتر است ** من ز نار و او ز خاک اکدر است‌‌

Dedi ki: “ Şüphe yok, ateş topraktan daha iyidir. Ben ateşten yaratıldım Âdem kapkara topraktan.

پس قیاس فرع بر اصلش کنیم ** او ز ظلمت ما ز نور روشنیم‌‌

Şu halde fer’i, asla nispetle mukayese edelim: O zulmettendir, biz aydın nurdan.”

گفت حق نی بل که لا انساب شد ** زهد و تقوی فضل را محراب شد

Tanrı “ Hayır, soy sop yok. Zâhitlik ve şüpheli şeylerden çekinmek, faziletin mihrabıdır.

این نه میراث جهان فانی است ** که به انسابش بیابی جانی است‌‌ 3400

Bu, fâni dünyanın mirası değildir ki soy sop yüzünden onu elde edesin. Bu can mirasıdır.

بلکه این میراثهای انبیاست ** وارث این جانهای اتقیاست‌‌

Hattâ Peygamberlerin mirası. Bunun vârisi şüpheli şeylerden sakınan müminlerin canıdır.

پور آن بو جهل شد مومن عیان ** پور آن نوح نبی از گمرهان‌‌

O Ebucehl’in oğlu, açıkça müslüman oldu; şu Nuh Peygamberin oğlu yolunu yanılanlardan.

زاده‌‌ی خاکی منور شد چو ماه ** زاده‌‌ی آتش تویی رو رو سیاه‌‌

Topraktan yaratılan, ay gibi nurlandı. Ateşten yaratılan sen, yüzü kara oldun, defol!” dedi.

این قیاسات و تحری روز ابر ** یا به شب مر قبله را کرده ست حبر

Bu kıyaslar, bu araştırmalar; bulutlu günde, yahut geceleyin kıbleyi bulmak içindir.

لیک با خورشید و کعبه پیش رو ** این قیاس و این تحری را مجو 3405

Fakat güneş doğmuş, Kâbe de karşıdayken bu kıyası, bu araştırmayı bırak, arama!

کعبه نادیده مکن رو زو متاب ** از قیاس الله أعلم بالصواب‌‌

Kıyas yüzünden Kâbe’yi görmezlikten gelme, ondan yüz çevirme. Doğruyu Tanrı daha iyi bilir.

چون صفیری بشنوی از مرغ حق ** ظاهرش را یاد گیری چون سبق‌‌

Tanrı kuşundan bir ötüş duyunca ders beller gibi yalnız zâhirini beller, hatırında tutarsın.

وانگهی از خود قیاساتی کنی ** مر خیال محض را ذاتی کنی‌‌

Sonra da kendinden kıyaslar yapar, hayalin ta kendisini hakikat sanırsın.

اصطلاحاتی است مر ابدال را ** که نباشد ز آن خبر اقوال را

Abdâllerin ıstılahları vardır ki sözlerin, onlardan haberi yok.

منطق الطیری به صوت آموختی ** صد قیاس و صد هوس افروختی‌‌ 3410

Sen, kuş dilini, yalnız ses bakımından öğrendin; yüzlerce kıyas ve hevesler ateşledin.

همچو آن رنجور دلها از تو خست ** کر به پندار اصابت گشته مست‌‌

Fakat o hastanın incindiği gibi senden de gönüller incindi, kederlendi. Halbuki sağır, kendi zannına kapılıp, isabet ettiğini sanıp sevincinden sarhoş oldu.

کاتب آن وحی ز آن آواز مرغ ** برده ظنی کاو بود همباز مرغ‌‌

O Vahiy Kâtibi de kuşun sesini duyup kendini de o kuşla eşit sandı.

مرغ پری زد مر او را کور کرد ** نک فرو بردش به قعر مرگ و درد

Fakat kuş, bir kanat vurup onu kör etti işte... Onu ölümün ve elemin ta dibine kadar götürdü.

هین به عکسی یا به ظنی هم شما ** در میفتید از مقامات سما

Kendinize gelin, sizde bir akis, yahut zan yüzünden göklerdeki duraklarınızdan düşmeyesiniz.

گر چه هاروتید و ماروت و فزون ** از همه بر بام نحن الصافون‌‌ 3415

Hârût’la Mârût’sanız da, “ Biz sana saf saf ibadet ediyoruz” damının üstünde herkesten ileriyseniz de.

بر بدیهای بدان رحمت کنید ** بر منی و خویش بینی کم تنید

Kötülerin kötülüklerine acıyın. Benliğin kendini görüp beğenmenin etrafında dolaşmayın.

هین مبادا غیرت آید از کمین ** سر نگون افتید در قعر زمین‌‌

Kendinize gelin. Tanrı gayreti, pusudan çıkmayı görsün; baş aşağı yerin dibine gidersiniz.

هر دو گفتند ای خدا فرمان تراست ** بی‌‌امان تو امانی خود کجاست‌‌

İkisi de dediler ki: “ Tanrı, ferman senin,senin ihsanın, senin koruman olmazsa nerede bir ihsan, nerede bir koruyan?”

این همی‌‌گفتند و دلشان می‌‌طپید ** بد کجا آید ز ما نعم العبید

Hem bunu söylemekte, hem de yeryüzüne inip hükmetmek için yürekleri oynamaktaydı. “ Bizden kötülük gelir mi? Biz ne güzel kullarız!” diyorlardı.