جنتان و انستان و اهل کار ** گو یکی آیت ازین آسان بیار
Cinlerinize, insanlarınıza kudret ve sanat sahibi olanlarınıza söyleyin de ehemmiyetsiz gördüğünüz ayetler gibi bir ayet meydana getirsinler!”
تفسیر این خبر مصطفی علیه السلام کی للقران ظهر و بطن و لبطنه بطن الی سبعة ابطن
Mustafa aleyhisselâm’ın “Kur’an’ın zahiri var, bâtını var, bâtının da yedinci bâtına kadar bâtını var” hadisinin tefsiri
حرف قرآن را بدان که ظاهریست ** زیر ظاهر باطنی بس قاهریست
Bil ki Kur’an’ın bir zahiri var… Zahirin de gizli ve pek kuvvetli bir de içyüzü var.
زیر آن باطن یکی بطن سوم ** که درو گردد خردها جمله گم4245
O bâtının bir bâtını, onun da bir üçüncü bâtını var ki onu akıllar anlayamaz, hayran kalır.
بطن چارم از نبی خود کس ندید ** جز خدای بی‌نظیر بی‌ندید
Kur’an’ın dördüncü bâtınıysa eşsiz, örneksiz Allah’tan başka kimse görmemiş, kimse bilmemiştir.
تو ز قرآن ای پسر ظاهر مبین ** دیو آدم را نبیند جز که طین
Oğul, sen Kur’an’ın dış yüzüne bakma… Şeytan da Âdem’in topraktan ibaret gördü, hakikatine eremedi!
ظاهر قرآن چو شخص آدمیست ** که نقوشش ظاهر و جانش خفیست
Kur’an’ın zahiri, insana benzer… Sureti görünür, meydandadır da canı gizli!
مرد را صد سال عم و خال او ** یک سر مویی نبیند حال او
İnsanın amcası, dayısı bile insana o kadar yakın olduğu halde yüzyıl beraber yaşasalar halini bir kıl ucu olsun göremez, anlayamaz.
بیان آنک رفتن انبیا و اولیا به کوهها و غارها جهت پنهان کردن خویش نیست و جهت خوف تشویش خلق نیست بلک جهت ارشاد خلق است و تحریض بر انقطاع از دنیا به قدر ممکن
Peygamberlerle velilerin –aleyhimüsselâm– dağlara, mağaralara gitmeleri, gizlenmek için olmadığı gibi halkta korkularından da değildir. Onlar, mümkün olduğu kadar halkın dünyadan alâkasının kesmek ve bu suretle insanları irşad etmek için bu işi yaparlar
آنک گویند اولیا در که بوند ** تا ز چشم مردمان پنهان شوند4250
Veliler, halkın gözünden gizlenmek için dağlara giderler derler ya…
پیش خلق ایشان فراز صد که‌اند ** گام خود بر چرخ هفتم می‌نهند
Hakikatte zaten halka nazaran bunlar yüz tane dağın tepesine çıkmışlar, ayaklarını yedinci kat göğün üstüne atmışlardır.
پس چرا پنهان شود که‌جو بود ** کو ز صد دریا و که زان سو بود
Onla, halka nazaran yüzlerce denizden yüzlerce dağdan ötedeyken neden dağlara giderler de gizlenirler?
حاجتش نبود به سوی که گریخت ** کز پیش کره‌ی فلک صد نعل ریخت
Velinin dağa kaçmaya ihtiyacı yoktur ki… Gök tayı bile onun ardından koşar, ayağından yüzlerce nal sökülür, düşer de yine de izine yetişemez!
چرخ گردید و ندید او گرد جان ** تعزیت‌جامه بپوشید آسمان
Gökyüzü bile döndü dolaştı da o canın tozuna erişemedi… Bu yüzden de yaslandı, gök elbiselere büründü!
گر به ظاهر آن پری پنهان بود ** آدمی پنهان‌تر از پریان بود4255
Hani zahiren peri gözden gizlidir ya… İnsan, perilerden daha gizlidir.
نزد عاقل زان پری که مضمرست ** آدمی صد بار خود پنهان‌ترست
Akıllıya göre insan, gizli olan periye nazaran yüz kat daha gizli!
آدمی نزدیک عاقل چون خفیست ** چون بود آدم که در غیب او صفیست
Akıllıya nazaran insan bu kadar gizli olunca gayb âlemindeki seçilmiş insan nasıl olur?
تشبیه صورت اولیا و صورت کلام اولیا به صورت عصای موسی و صورت افسون عیسی علیهما السلام
Velîlerle velilerin sözleri Musa’nın aşasıyla İsa’nın afsununa benzer