Biz balıklarız, hayat denizi sensin. Ey iyi sıfatlı Allah, senin lütfunla diriyiz.
ماهیانیم و تو دریای حیات ** زنده‌ایم از لطفت ای نیکو صفات
Sen düşünceye de sığmazsın, sebeple de izah edilemezsin.
تو نگنجی در کنار فکرتی ** نی به معلولی قرین چون علتی
Bu tufandan önce de her macerada söz söylediğim sendin, tufandan sonra da söz söyleyeceğim sensin.
پیش ازین طوفان و بعد این مرا ** تو مخاطب بوده‌ای در ماجرا
Ben, seninle konuşuyorum, ey yepyeni sözler bağışlayan ve eski sözlere sahip olan Rabbim, onlarla değil.
با تو می‌گفتم نه با ایشان سخن ** ای سخن‌بخش نو و آن کهن
Âşık, gece gündüz gâh çadır yerlerinde kalan çerçöpe, gâh harabelere hitap eder;1345
نه که عاشق روز و شب گوید سخن ** گاه با اطلال و گاهی با دمن
Zahiren çadır yerlerinde kalan süprüntülere, çerçöpe yüz tutar, onlara hitap eder ama kimi övüyor, kimi?
روی با اطلال کرده ظاهرا ** او کرا می‌گوید آن مدحت کرا
Şükrolsun tufan gönderdin de o süprüntüleri, o yapı bakiyelerini ortadan kaldırdın.
شکر طوفان را کنون بگماشتی ** واسطه‌ی اطلال را بر داشتی
Çünkü onlar kötü ve aşağılık binalardı, kötü ve aşağılık yığınlardı. Bize ne sesleniyorlar, ne sesimize karşılık veriyorlardı!
زانک اطلال لیم و بد بدند ** نه ندایی نه صدایی می‌زدند
Ben öyle yapılar isterim ki onlara hitap edince dağ gibi sesime ses versinler,
من چنان اطلال خواهم در خطاب ** کز صدا چون کوه واگوید جواب
De adını iki kere duyayım. Ben canıma can olan, ruhuma istirahat veren adına âşığım.1350
تا مثنا بشنوم من نام تو ** عاشقم برنام جان آرام تو
Her peygamber, senin adını iki kere duysun diye dağı sever.
هرنبی زان دوست دارد کوه را ** تا مثنا بشنود نام ترا
O alçak ve taşlık dağ, farenin, yurdu olmaya lâyıktır, bizim yurdumuz değil!
آن که پست مثال سنگ لاخ ** موش را شاید نه ما را در مناخ
Ben söyleyeyim de o bana yâr olmasın, sözlerim cevapsız kalsın, sesime ses bile vermesin ha!
من بگویم او نگردد یار من ** بی صدا ماند دم گفتار من
Öyle dağı yerle yeksan etmek… İnsana hemdem olmadığından onu ayaklar altına atıp ezmek daha iyi!
با زمین آن به که هموارش کنی ** نیست همدم با قدم یارش کنی
Allah: “Ey Nuh, eğer istiyorsan bütün boğulanları yeniden ve tekrar dirilteyim, yeryüzüne getireyim.1355
گفت ای نوح ار تو خواهی جمله را ** حشر گردانم بر آرم از ثری
Senin hatırını bir Kenan için kırmam ben. Fakat seni ahvalden haberdar ediyorum” dedi.
بهر کنعانی دل تو نشکنم ** لیکت از احوال آگه می‌کنم
Nuh, “Hayır hayır… Eğer beni de gark etmek istesen yine hükmüne razıyım.
گفت نه نه راضیم که تو مرا ** هم کنی غرقه اگر باید ترا
Her an beni gark et. Hoşlanırım bundan, hükmün cana benzer, canla başla razıyım.
هر زمانم غرقه می‌کن من خوشم ** حکم تو جانست چون جان می‌کشم
Hiç kimseciğe bakmam, bakmam bile o bakış bahanedir, gördüğüm sensin.
ننگرم کس را وگر هم بنگرم ** او بهانه باشد و تو منظرم
Şükür, zamanında da senin yaptığın işe, sana âşığım, sabır zamanında da. Kâfir gibi hiç senin yarattığına âşık olur muyum?1360
عاشق صنع توم در شکر و صبر ** عاشق مصنوع کی باشم چو گبر
Allah hükmüne âşık olan nurlanır, yarattığına âşık olansa kâfir olur, diye cevap verdi.
عاشق صنع خدا با فر بود ** عاشق مصنوع او کافر بود
Küfre razı olma küfürdür, hadisiyle kaza ve kaderine razı olmayan benden başka bir Allah arasın hadisinin manalarını birleştirmek
توفیق میان این دو حدیث کی الرضا بالکفر کفر و حدیث دیگر من لم یرض بقضایی فلیطلب ربا سوای
Dün mübahaseyi seven birisi, bana bir sual sordu.
دی سالی کرد سایل مر مرا ** زانک عاشق بود او بر ماجرا
Dedi ki: “Küfre razı olmak küfürdür.” Bunu Peygamber söyledi, onun söylediği söz de doğrudur, yerindedir.
گفت نکته‌ی الرضا بالکفر کفر ** این پیمبر گفت و گفت اوست مهر
Sonra da yine “Müslüman olan kişinin her türlü kazaya razı olması lazımdır” buyurdu.
باز فرمود او که اندر هر قضا ** مر مسلمان را رضا باید رضا
Kâfirlik ve münafıklık da Allah’ın kaza ve kaderiyle değil mi? Fakat buna razı olursak (ilk hadise göre) kötülük etmiş olmaz mıyız?1365
نه قضای حق بود کفر و نفاق ** گر بدین راضی شوم باشد شقاق
Razı olmazsak o da suç… Peki, ikisinin arasında hangi çareye başvuralım.”
ور نیم راضی بود آن هم زیان ** پس چه چاره باشدم اندر میان
Ona dedim ki: “Bu küfür, Allah’ın takdiriyledir ama Allah’ın hükmüyle, Allah’ın emir ve rızasıyla değildir. Bu küfür yalnız kaza ve kaderin eserlerindendir.
گفتمش این کفر مقضی نه قضاست ** هست آثار قضا این کفر راست
Hocam, Allah’ın kaza ve kaderini, Allah’ın bilgisi olarak bil de şüphe ve tereddüdün kalmasın.
پس قضا را خواجه از مقضی بدان ** تا شکالت دفع گردد در زمان
Küfrede razıyız, çünkü Allah’ın bilgisine muvafıktır, fakat bizim fenalığımızdan, bizim kötülüğümüzden meydana geldiğinden de razı değiliz.
راضیم در کفر زان رو که قضاست ** نه ازین رو که نزاع و خبث ماست
Küfür Allah bilgisi olmak bakımından küfür değildir, Hakk’a kâfir deme, burada dur!1370
کفر از روی قضا خود کفر نیست ** حق را کافر مخوان اینجا مه‌ایست
Küfür, cahillikten meydana gelir, fakat küfrün takdiri, Allah’ın bilgisidir, (Allah, kâfirin kâfirliğini ezelde bilir, bildiği gibi de zuhur eder). Rüya ve mülayimlik manasına gelen hilm ile sümük manasına gelen hilm nasıl bir olur?
کفر جهلست و قضای کفر علم ** هر دو کی یک باشد آخر حلم و خلم
Çirkin resim, ressamın çirkinliğini icap ettirmez ya. Çirkini de yaptığına, yapabildiğine bir delil olur ancak.
زشتی خط زشتی نقاش نیست ** بلک از وی زشت را بنمودنیست
Hatta hem çirkin resmi, hem de güzel resmi yapabildiğinden ressamın, kuvvetli bir ressam olduğuna delildir.
قوت نقاش باشد آنک او ** هم تواند زشت کردن هم نکو
Bu bahsi açar, düzüp koşarsam sual ve cevaplar uzar gider.
گر کشانم بحث این را من بساز ** تا سال و تا جواب آید دراز
Ben de aşk nüktesinin zevkini kaybederim. Allah’a hizmet, başka bir şekle döner, maksat hidayetten dalâlet olur.1375
ذوق نکته‌ی عشق از من می‌رود ** نقش خدمت نقش دیگر می‌شود
Hayretin, mübahase ve düşünceye mâni olduğuna dair misal
مثل در بیان آنک حیرت مانع بحث و فکرتست
Saçı sakalı kır bir adam, iyi bir berberin önüne gider de,
آن یکی مرد دومو آمد شتاب ** پیش یک آیینه دار مستطاب
“Yiğidim, saçımdaki sakalımdaki akları ayır, yol. Bir yeni gelin aldım der.
گفت از ریشم سپیدی کن جدا ** که عروس نو گزیدم ای فتی
Berber, adamın sakalını dipten tıraş ederek kılları önüne kor da der ki: “Benim bir işim çıktı sen ayırıver!”
ریش او ببرید و کل پیشش نهاد ** گفت تو بگزین مرا کاری فتاد
İşte bunun gibi bu sual, şu da cevabı, artık sen ayırıver… Din kaygısı, bunlarla uğraşmaya vakit bırakmaz.
این سال وآن جوابست آن گزین ** که سر اینها ندارد درد دین
Birisi Zeyd’e bir sille vurur. Zeyd de hileye sapıp onu dövmek üzere üstüne saldırınca,1380
آن یکی زد سیلیی مر زید را ** حمله کرد او هم برای کید را
Adam: “Dur, senden bir şey soracağım, cevabını ver, sonra beni döv.
گفت سیلی‌زن سالت می‌کنم ** پس جوابم گوی وانگه می‌زنم
Senin kafana vurunca şırak diye bir sestir çıktı. Şimdi burada dostça senden bir sualim var:
بر قفای تو زدم آمد طراق ** یک سالی دارم اینجا در وفاق
Bu şırak sesi benim elimden mi çıktı, yoksa senin kafandan mı ey uluların öğündüğü ulu zat?” dedi.
این طراق از دست من بودست یا ** از قفاگاه تو ای فخر کیا
Adamcağız dedi ki: “Acıdan kurtulmadım ki bu düşünceye dalayım.
گفت از درد این فراغت نیستم ** که درین فکر و تفکر بیستم
Senin derdin yok, sen düşüne dur.” Dert sahibi böyle düşüncelere saplanamaz, kendine gel!1385
تو که بی‌دردی همی اندیش این ** نیست صاحب‌درد را این فکر هین
Hikâye
حکایت
Sahabenin ruhlarında Kuran’a karşı fevkalâde bir iştiyak vardı ama aralarında hafız pek azdı.
در صحابه کم بدی حافظ کسی ** گرچه شوقی بود جانشان را بسی
Çünkü bir meyve oldu mu kabuğu adamakıllı incelir, çatlar, dökülür.
زانک چون مغزش در آگند و رسید ** پوستها شد بس رقیق و واکفید
Ceviz, fıstık ve badem bile olunca kabukları incelir.
قشر جوز و فستق و بادام هم ** مغز چون آگندشان شد پوست کم