Askere bağırır, çağırır, orduyu teşvik ederdin hani. Neden sesin kısıldı, nutkun tutuldu? Kendine de bağırsana.
بانگ بر لشکر زدن بد ساز تو ** بانگ بر زن چه گرفت آواز تو
Aklınla elli yıldır ördüğün kumaştan bir zıbın yap da giyin bakalım!3910
آنچ پنجه سال بافیدی به هوش ** زان نسیج خود بغلتانی بپوش
Dostların kulakları, sesinden hoşlanıyordu. Elini çıkar da şimdi kulağını çek!
از نوایت گوش یاران بود خوش ** دست بیرون آر و گوش خود بکش
Daima baştın, kendini kuyruk yap da ayağını, elini, sakalını, bıyığını az kaybet.
سر بدی پیوسته خود را دم مکن ** پا و دست و ریش و سبلت گم مکن
Şu döşenmiş yeryüzünde şimdi oyun senin. Kendini boş bir hale getir de neşelen!
بازی آن تست بر روی بساط ** خویش را در طبع آر و در نشاط
Bir padişahın, alimin birini zorla meclise getirtip oturtması, sakinin hocaya şarap vermesi ve kadehi sunması, hocanın yüz çevirip kızması, padişahın sakiye haydi demesi, bunu boş bir hale getir… bunun üzerine sakinin, hocanın kafasına birkaç kere vurup şarap içirtmesi v.s.
ذکر آن پادشاه که آن دانشمند را به اکراه در مجلس آورد و بنشاند ساقی شراب بر دانشمند عرضه کرد ساغر پیش او داشت رو بگردانید و ترشی و تندی آغاز کرد شاه ساقی را گفت کی هین در طبعش آر ساقی چندی بر سرش کوفت و شرابش در خورد داد الی آخره
Bir padişah mecliste oturmuş şarap içip sarhoş olmuştu. Kapının önünden bir fakih geçiyordu.
پادشاهی مست اندر بزم خوش ** می‌گذشت آن یک فقیهی بر درش
Şunu meclise getirin, laal renkli şarabı sunun şuna diye emretti.3915
کرد اشارت کش درین مجلس کشید ** وان شراب لعل را با او چشید
Hocayı ister istemez meclise getirdiler. Mecliste zehir gibi, yılan gibi ekşi bir suratla somurtup oturdu.
پس کشیدندش به شه بی‌اختیار ** شست در مجلس ترش چون زهر و مار
Padişah şarap sundu. Hoca kızdı kabul etmedi. Padişahtan da yüz çevirdi sakiden de.
عرضه کردش می نپذرفت او به خشم ** از شه و ساقی بگردانید چشم
Ben ömrümde şarap içmedim. Halis zehir, bence şaraptan daha hoş.
که به عمر خود نخوردستم شراب ** خوشتر آید از شرابم زهر ناب
Kendinize gelin, bana şarap yerine zehir verin, içip öleyim de kendimden de kurtulayım, sizden de dedi.
هین به جای می به من زهری دهید ** تا من از خویش و شما زین وا رهید
Şarap içmeden gürültüye başladı. Mecliste ölüm gibi, canavar gibi bir hal aldı.3920
می نخورده عربده آغاز کرد ** گشته در مجلس گران چون مرگ و درد
Nefis ehliyle şu balçığa kapılmış olanlar gibi hani. Onlar, gönül ehliyle oturdular mı bu hale gelirler işte.
هم‌چو اهل نفس و اهل آب و گل ** در جهان بنشسته با اصحاب دل
Tanrı, kendi haslarına gizlilik aleminde hürlerin içtikleri şaraptan sunar ancak.
حق ندارد خاصگان را در کمون ** از می احرار جز در یشربون
Onlar, perde ardında kalanlara, hakikatı görmeyenlere o şaraptan sunarlar ama duygu o, şarabın sözünden başka bir şey duymaz.
عرضه می‌دارند بر محجوب جام ** حس نمی‌یابد از آن غیر کلام
Hakikati görmeyenler, onların irşadından yüz çevirirler. Çünkü gözle onların ihsanını göremez.
رو همی گرداند از ارشادشان ** که نمی‌بیند به دیده دادشان
Kulaklarından boğazlarına bir yol olsaydı onların öğütleri, gönüllerine tesir ederdi.3925
گر ز گوشش تا به حلقش ره بدی ** سر نصح اندر درونشان در شدی
Fakat bu çeşit adam, baştanbaşa ateştir, nur değil. Yakıcı ateşe de ancak kabuklar atılır.
چون همه نارست جانش نیست نور ** که افکند در نار سوزان جز قشور
İç, kabuktan çıktı. Kabuktan ibaret olan söz, kaybolup gitti. Mide hiç kabuktan kızışır, gelişir mi?
مغز بیرون ماند و قشر گفت رفت ** کی شود از قشر معده گرم و زفت
Cehennem ateşi ancak kabuğu yakar. Ateşin içle hiçbir işi yoktur.
نار دوزخ جز که قشر افشار نیست ** نار را با هیچ مغزی کار نیست
Ateş, içe yalım verirse mutlaka bil ki onu pişirmek içindir, yakmak için değil.
ور بود بر مغز ناری شعله‌زن ** بهر پختن دان نه بهر سوختن
Tanrı hüküm ve hikmet sahibi oldukça bu kaide daimidir. Geçmiş zamanda da böyledir. Gelecek zamanda da.3930
تا که باشد حق حکیم این قاعده ** مستمر دان در گذشته و نامده
Latif iç, hatta kabuklar bile onun tarafından yarlıganırken artık nasıl olur da içi yakar? Uzaktır ondan bu.
مغز نغز و قشرها مغفور ازو ** مغز را پس چون بسوزد دور ازو
Hatta inayet eder de bu inayeti yüzünden başına vurursa bile ona bir iştah verir, o kırmızı şarabı içirir.
از عنایت گر بکوبد بر سرش ** اشتها آید شراب احمرش
Başına vurmazsa o hoca gibi onun ağzını bağlar. Şarap da içirmez, bu padişahların meclisine de sokmaz.
ور نکوبد ماند او بسته‌دهان ** چون فقیه از شرب و بزم این شهان
Padişah sakiye dedi ki: Ey izi kutlu ne susuyorsun? Hadi onu hoş bir hale getir, neşelendir!
گفت شه با ساقیش ای نیک‌پی ** چه خموشی ده به طبعش آر هی
Her akılda gizli bir hükmeden vardır. Kimi dilerse hileyle baştan çıkarır.3935
هست پنهان حاکمی بر هر خرد ** هرکه را خواهد به فن از سر برد
Doğu güneşi de onun alemi aydınlatması da tutsaklar gibi onun zincirine bağlanmıştır.
آفتاب مشرق و تنویر او ** چون اسیران بسته در زنجیر او
Dimağına yarım afsun okuduğu zaman feleği çarha getirir döndürür.
چرخ را چرخ اندر آرد در زمن ** چون بخواند در دماغش نیم فن
Bir aklı tesiri altına alan başka bir akıl ondan kudret bulmuştur, tavla üstadı odur.
عقل کو عقل دگر را سخره کرد ** مهره زو دارد ویست استاد نرد
Saki, hocanın başına birkaç sille vurdu al deyip şarap kadehini sundu. Zavallı hoca sille korkusundan kadehi alıp içti.
چند سیلی بر سرش زد گفت گیر ** در کشید از بیم سیلی آن زحیر
İçince de sarhoş oldu, neşelendi, bağ gibi gülmeye başladı. Nedimliğe alaya latifeye koyuldu.3940
مست گشت و شاد و خندان شد چو باغ ** در ندیمی و مضاحک رفت و لاغ
Aslanı bile tutacak bir hale geldi. Neşesinden parmacıklarını şakırdatmaya başladı. Sonra su dökmek için ayak yoluna gitti.
شیرگیر و خوش شد انگشتک بزد ** سوی مبرز رفت تا میزک کند
Ayak yolunda ay gibi bir halayık vardı. Padişahın cariyelerinden olan bu kız pek güzeldi.
یک کنیزک بود در مبرز چو ماه ** سخت زیبا و ز قرناقان شاه
Onu görünce ağzı açık kaldı. Aklı gitti, halayığa saldırmaya kalkıştı.
چون بدید او را دهانش باز ماند ** عقل رفت و تن ستم‌پرداز ماند
Ömrünce bekardı iştiyak halindeydi. Şimdi bir de sarhoş olmuştu. Hemen halayığa el attı.
عمرها بوده عزب مشتاق و مست ** بر کنیزک در زمان در زد دو دست
Halayık çırpınmaya başladı, narayı attı. Fakat hiçbir çaresi olmadı.3945
بس طپید آن دختر و نعره فراشت ** بر نیامد با وی و سودی نداشت
Kadın buluşma zamanında erkeğin elinde ekmekçinin elindeki hamura döner.
زن به دست مرد در وقت لقا ** چون خمیر آمد به دست نانبا
Onu gah yumuşaklıkla gah sert bir halde yoğurur durur, elinin altında ondan çak, çak diye sesler çıkar.
بسرشد گاهیش نرم و گه درشت ** زو بر آرد چاق چاقی زیر مشت
Gah onu uzatır, tahta üstünde yassı bir hale getirir. Gah bir araya toplar.
گاه پهنش واکشد بر تخته‌ای ** درهمش آرد گهی یک لخته‌ای
Gah su döker, gah tuz eker. Gah tandıra yayar, ateşle onu mehenge vurur.
گاه در وی ریزد آب و گه نمک ** از تنور و آتشش سازد محک
İstekli ve istenen, bu çeşit dürülüp bükülür, Alt olan ve üst gelen, bu oyundadır işte.3950
این چنین پیچند مطلوب و طلوب ** اندرین لعبند مغلوب و غلوب
Bu oyun yalnız kocayla karı arasında olmaz. Her aşıkla her sevgili de bu oyunu oynar.
این لعب تنها نه شو را با زنست ** هر عشیق و عاشقی را این فنست
Evveli olmayanla sonradan olanın, varlıkla var olup suret kabul edenin Vise ve Ramin gibi bükülüp ezilmesi farzdır.
از قدیم و حادث و عین و عرض ** پیچشی چون ویس و رامین مفترض
Fakat her birinin oyunu başka bir çeşittir. Her birinin ezilip büzülmesi başka bir hünerdendir.
لیک لعب هر یکی رنگی دگر ** پیچش هر یک ز فرهنگی دگر
Kocayla karıyı ey koca karını kötü tutma, hoş tut demek için örnek olarak söyledim.
شوی و زن را گفته شد بهر مثال ** که مکن ای شوی زن را بد گسیل
Gerdek gecesi yenge onun elini tutup hoş bir emanet olarak senin eline vermedi mi?3955
آن شب گردک نه ینگا دست او ** خوش امانت داد اندر دست تو
Ey güvenilir kişi sen iyi kötü ne yaparsan Tanrı da sana onu yapar.
کانچ با او تو کنی ای معتمد ** از بد و نیکی خدا با تو کند
Hasılı, o hoca ayakyolunda sarhoşluktan halayığa saldırdı. Ne namusu kaldı, ne zahitliği!
حاصل این‌جا این فقیه از بی‌خودی ** نه عفیفی ماندش و نه زاهدی
O huriden doğmuş güzelin üstüne atıldı. Ateşi o pamuğa düştü.
آن فقیه افتاد بر آن حورزاد ** آتش او اندر آن پنبه فتاد