Rumi's Masnavi - Zalim öldürüldü, bütün bir dünya dirildi. Halkın hepsi de yeni baştan Allah’a kul oldu.

کشته شد ظالم جهانی زنده شد ** هر یکی از نو خدا را بنده شد
Zalim öldürüldü, bütün bir dünya dirildi. Halkın hepsi de yeni baştan Allah’a kul oldu.

بیان آنک نفس آدمی بجای آن خونیست کی مدعی گاو گشته بود و آن گاو کشنده عقلست و داود حقست یا شیخ کی نایب حق است کی بقوت و یاری او تواند ظالم را کشتن و توانگر شدن به روزی بی‌کسب و بی‌حساب
İnsanın nefsi, öküzü öldüren davacıya benzer, öldüren de akıldır. Davud, Tantı yahut Allah vekili olan şeyhtir. Zalim, onun yardımıyla öldürülebilir. Çalışıp kazanamadan hesapsız rızık, onun himmetiyle elde edilebilir… İnsan, onun sayesinde devlete erişir, zenginleşir

نفس خود را کش جهانی را زنده کن ** خواجه را کشتست او را بنده کن
Nefsini öldür de âlemi dirilt. Nefis, efendisini öldürmüştür; sen, onu kendine kul, köle yap!

مدعی گاو نفس تست هین ** خویشتن را خواجه کردست و مهین 2505
Kendine gel, öküzü dâva eden senin nefsindir; kendisini efendi yerine koymuştur, ululuk taslamaktadır.

آن کشنده‌ی گاو عقل تست رو ** بر کشنده گاو تن منکر مشو
Öküzü öldüren de aklındır. Hadi, artık ten öküzünü öldüreni inkâr etme!

عقل اسیرست و همی خواهد ز حق ** روزیی بی رنج و نعمت بر طبق
Akıl bir esirdir. Daima Hak’tan zahmetsizce bir rızık, tabak tabak nimetler ister.

روزی بی رنج او موقوف چیست ** آنک بکشد گاو را کاصل بدیست
Onun zahmetsizce rızıklanması neye bağlıdır? Kötülüğün aslı olan öküzün öldürülmesine.

نفس گوید چون کشی تو گاو من ** زانک گاو نفس باشد نقش تن
Nefis, “Benim öküzümü nasıl olurda öldürürsün?” der. Çünkü nefis öküz, ten suretidir.

خواجه‌زاده‌ی عقل مانده بی‌نوا ** نفس خونی خواجه گشت و پیشوا 2510
Velinimet zâde olan akıl, ihtiyaçlar içinde kalmış, kanlı katil nefis, efendi olmuş, öne geçmiş!

روزی بی‌رنج می‌دانی که چیست ** قوت ارواحست و ارزاق نبیست
Zahmetsiz rızık nedir, bilir misin? Ruhların gıdası, peygamberlerin rızıkları.

لیک موقوفست بر قربان گاو ** گنج اندر گاو دان ای کنج‌کاو
Fakat bunu elde etmek, öküzü öldürmeye bağlıdır. Hazine öküzün içindedir ey hazine arayan, yerleri kazıp duran!

دوش چیزی خورده‌ام ور نه تمام ** دادمی در دست فهم تو زمام
Dün biraz bir şey yemiştim, onun için lâyıkıyla anlatamıyorum. Yoksa bunu tamamıyla anlatır, yuları anlayışının eline teslim ederdim.

دوش چیزی خورده‌ام افسانه است ** هرچه می‌آید ز پنهان خانه است
Ama dün bir şey yedim demem de masaldan ibaret… Çünkü ne gelirse o gizli evden geliyor.

چشم بر اسباب از چه دوختیم ** گر ز خوش‌چشمان کرشم آموختیم 2515
Güzel gözlülerden işve, cilve öğrenmişsek neden gözümüzü sebeplere dikip duruyoruz.

هست بر اسباب اسبابی دگر ** در سبب منگر در آن افکن نظر
Sebeplerin de başka sebepleri var. Sebebe bakma da asıl ona bak!

انبیا در قطع اسباب آمدند ** معجزات خویش بر کیوان زدند
Peygamberler, sebepleri gidermek için geldiler. Mucizelerini ta Zuhal yıldızına ulaştırdılar.

بی‌سبب مر بحر را بشکافتند ** بی زراعت چاش گندم یافتند
Sebep ve vesilesiz denizi böldüler, ekmeksizin buğday yığınını buldular.

ریگها هم آرد شد از سعیشان ** پشم بز ابریشم آمد کش‌کشان
Çalışmaları yüzünden kum taneleri un olurdu. Keçinin yünlerini çektiler mi ellerinde ibrişim olurdu.

جمله قرآن هست در قطع سبب ** عز درویش و هلاک بولهب 2520
Bütün Kur’an, sebebi gidermeye aittir. Zahiren yoksul olan Peygamber’in yüceliğini, yine zahiren yüce olan Ebuleheb’in helâkini anlatır durur.

مرغ بابیلی دو سه سنگ افکند ** لشکر زفت حبش را بشکند
Ebabil kuşları iki üçtaş attılar mı o koca Habeş ordusunu kırıp geçirirler.

پیل را سوراخ سوراخ افکند ** سنگ مرغی کو به بالا پر زند
Ta yukarılarda uçan kuşun attığı bir taş, fili delik deşik eder.

دم گاو کشته بر مقتول زن ** تا شود زنده همان دم در کفن
Öldürülmüş adama kesilmiş öküzün kuyruğuyla vur da hemen dirilsin, kefeniyle kalksın.

حلق‌ببریده جهد از جای خویش ** خون خود جوید ز خون‌پالای خویش
Kesilmiş boğazı, yerinden davransın, kanını dökenlerden kanını istesin denir.

همچنین ز آغاز قرآن تا تمام ** رفض اسبابست و علت والسلام 2525
Bunlar ve bunlara benzer daha nice şeyler var… Kur’an, baştan sona sebepleri, illetleri nefyeder vesselâm.

کشف این نه از عقل کارافزا شود ** بندگی کن تا ترا پیداشود
Fakat bunları anlamak, işi uzatıp duran aklın harcı değildir. Kulluk et de bunlar sana keşfolsun!

بند معقولات آمد فلسفی ** شهسوار عقل عقل آمد صفی
Felsefeye sarılan kişinin aklı, akılla anlaşılabilen şeylere bağlanmış kalmıştır. Fakat temiz ve pak kişi, aklın aklının (Akl-ı Küll’ün) tek binicisi oldu.

عقل عقلت مغز و عقل تست پوست ** معده‌ی حیوان همیشه پوست‌جوست
Aklının aklı içtir, senin aklınsa kabuk. Hayvan midesi daima kabuk arar.

مغزجوی از پوست دارد صد ملال ** مغز نغزان را حلال آمد حلال
İç arayan, kabuğu sevmez, ondan usanır, bıkar. İç temiz kişilere helâldir, temiz kişilere.

چونک قشر عقل صد برهان دهد ** عقل کل کی گام بی ایقان نهد 2530
Kabuktan ibaret olan akıl, bir işi yüzlerce delille ancak anlayabilir. Fakat Akl-ı Kül, doğru olduğunu bilmediği yola adımını atar mı hiç?

عقل دفترها کند یکسر سیاه ** عقل عقل آفاق دارد پر ز ماه
Akıl, defterleri baştanbaşa karalar durur. Aklın aklıysa bütün âlemi ayla, doldurur, nurlandırır.

از سیاهی و سپیدی فارغست ** نور ماهش بر دل و جان بازغست
O, karadan da kurtulmuştur, aktan da. Onun ayının nuru, gönle de yayılmıştır, sana da.

این سیاه و این سپید ار قدر یافت ** زان شب قدرست کاختروار تافت
Cüz’i akıl bu karayla akı, yine kadirden, bir yıldız gibi parlayıp âlemi aydınlatan Kadir gecesinden elde etmiştir.

قیمت همیان و کیسه از زرست ** بی ز زر همیان و کیسه ابترست
Keseyle dağarcığın değeri altındadır. İçinde altın olmayan keseyle dağarcığın ne kıymeti var?

همچنانک قدر تن از جان بود ** قدر جان از پرتو جانان بود 2535
Nitekim tenin değeri de canla, fakat canın değeri de cananın ışığıyladır.

گر بدی جان زنده بی پرتو کنون ** هیچ گفتی کافران را میتون
Can, ışıksız diri olsaydı hiç kâfirlere “Ölü” denir miydi?

هین بگو که ناطقه جو می‌کند ** تا به قرنی بعد ما آبی رسد
Kendine gel, söyle, söyle ki söyleme kabiliyeti bizden sonraki zamanlarda aksın diye ırmak yolunu kazmakta.

گرچه هر قرنی سخن‌آری بود ** لیک گفت سالفان یاری بود
Her devirde söz söyleyen bulunur; bulunur ama geçmişlerin sözleri daha faydalıdır.

نه که هم توریت و انجیل و زبور ** شد گواه صدق قرآن ای شکور
Ey şükreden kişi, Tevrat, İncil ve Zebur, Kur’an’ın doğruluğuna şahadet etmedi mi?

روزی بی‌رنج جو و بی‌حساب ** کز بهشتت آورد جبریل سیب 2540
Zahmetsiz ve sayıya gelmez bir rızık ara da Cebrail sana cennetten elma getirsin.

بلک رزقی از خداوند بهشت ** بی‌صداع باغبان بی رنج کشت
Hatta bahçıvanın lâflarıyla başın ağrımadan ekmek zahmetine düşmeden cennetin sahibinden rızıklanasın.

زانک نفع نان در آن نان داد اوست ** بدهدت آن نفع بی توسیط پوست
Çünkü ekmekteki fayda ve lezzet, Allah ihsanıdır. Dilerse sana o faydalı kabuğu, yani ekmeği vasıta etmeksizin de verir.

ذوق پنهان نقش نان چون سفره‌ایست ** نان بی سفره ولی را بهره‌ایست
Ekmeğin sureti, ekmekteki faydaya, zevk ve lezzete bir sofradır. Fakat sofrasız ekmek yemek, velinin harcıdır.

رزق جانی کی بری با سعی و جست ** جز به عدل شیخ کو داود تست
Can rızkını senin Davud’un olan şeyhin himmeti olmadıkça nasıl olur da çalışıp çabalamayla elde edebilirsin?

نفس چون با شیخ بیند کام تو ** از بن دندان شود او رام تو 2545
Nefis şeyhle adım attığını, ona uyduğunu görürse zorla sana râm olur.

صاحب آن گاو رام آنگاه شد ** کز دم داود او آگاه شد
Öküz sahibi de Davud’un sözünü anlayınca râm oldu.

عقل گاهی غالب آید در شکار ** برسگ نفست که باشد شیخ یار
Şeyh sana dost oldu mu avda aklın, köpek nefse galip olur.

نفس اژدرهاست با صد زور و فن ** روی شیخ او را زمرد دیده کن
Nefis, yüzlerce hile, Hud’a sahibi bir ejderhadır. Fakat şeyhin yüzü, o ejderhanın gözüne karşı tutulan bir zümrüttür.

گر تو صاحب گاو را خواهی زبون ** چون خران سیخش کن آن سو ای حرون
Öküz sahibini zebun etmek istersen onu eşekler gibi bizle, o tarafa sür be hoyrat adam!

چون به نزدیک ولی الله شود ** آن زبان صد گزش کوته شود 2550
Nefis, Allah velisine, yaklaşırsa dili yüz arşın kısalır.

صد زبان و هر زبانش صد لغت ** زرق و دستانش نیاید در صفت
Onun yüz dili vardır, her dilinde yüz lûgat, hilesi, riyası anlatılamaz ki!

مدعی گاو نفس آمد فصیح ** صد هزاران حجت آرد ناصحیح
Öküz nefsi dâva eden fasih sözler söyledi, yüz binlerce doğru olmayan delil getirdi.