English    Türkçe    فارسی   

5
1630-1679

  • پس ز عرش اندر بهشتستان رود  ** در جهان هم چیزکی ظاهر شود  1630
  • Then from the Throne they flow into Paradise; some little thing (offshoot) appears in this world too,
  • گرچه آلوده‌ست اینجا آن چهار  ** از چه از زهر فنا و ناگوار 
  • Although here those four (rivers) are defiled—by what? By the poison of mortality and indigestion.
  • جرعه‌ای بر خاک تیره ریختند  ** زان چهار و فتنه‌ای انگیختند 
  • From (each of) those four (rivers) a draught has been poured on the dark Earth and a temptation has been offered,
  • تا بجویند اصل آن را این خسان  ** خود برین قانع شدند این ناکسان 
  • In order that these vile wretches may seek the source thereof; (but) these worthless folk are content with this (draught).
  • شیر داد و پرورش اطفال را  ** چشمه کرده سینه‌ی هر زال را 
  • He (God) hath given milk and nourishment for babes: He hath made the breast of every wife a fountain (of milk).
  • خمر دفع غصه و اندیشه را  ** چشمه کرده از عنب در اجترا  1635
  • (He hath given) wine to drive away grief and care: He hath made of the grape a fountain to inspire courage.
  • انگبین داروی تن رنجور را  ** چشمه کرده باطن زنبور را 
  • (He hath given) honey as a remedy for the sick body: He hath made the inward part of the bee a fountain (of honey).
  • آب دادی عام اصل و فرع را  ** از برای طهر و بهر کرع را 
  • He gave water universally to high and low for cleanliness and for drinking.
  • تا ازینها پی بری سوی اصول  ** تو برین قانع شدی ای بوالفضول 
  • (The object is) that you may follow the track from these (derivatives) towards the origins; but you are content with this (offshoot), O trifler.
  • بشنو اکنون ماجرای خاک را  ** که چه می‌گوید فسون محراک را 
  • Now hear the story of the Earth and what she is saying to enchant the disturber (of her peace).
  • پیش اسرافیل‌گشته او عبوس  ** می‌کند صد گونه شکل و چاپلوس  1640
  • With frowning (unsmiling) looks in the presence of Seraphiel, she is practising a hundred sorts of coquetry and blandishment,
  • که بحق ذات پاک ذوالجلال  ** که مدار این قهر را بر من حلال 
  • Saying, “By the truth of the holy essence of the Almighty, (I beseech thee), do not regard this violence to me as lawful!
  • من ازین تقلیب بویی می‌برم  ** بدگمانی می‌دود اندر سرم 
  • I have a presentiment of this change: suspicious thoughts are running in my head.
  • تو فرشته‌ی رحمتی رحمت نما  ** زانک مرغی را نیازارد هما 
  • Thou art the Angel of mercy: show mercy, for the humá will not harm any (common) bird.
  • ای شفا و رحمت اصحاب درد  ** تو همان کن کان دو نیکوکار کرد 
  • O (thou who art) healing and mercy to the sorrowful, do thou the same as those two benefactors did.”
  • زود اسرافیل باز آمد به شاه  ** گفت عذر و ماجرا نزد اله  1645
  • At once Seraphiel returned to the King: in God's presence he excused himself and told what had passed,
  • کز برون فرمان بدادی که بگیر  ** عکس آن الهام دادی در ضمیر 
  • Saying, “Outwardly (formally) Thou gavest (me) the command to take (the clay), (but) Thou didst inspire my conscience to do the opposite of that.
  • امر کردی در گرفتن سوی گوش  ** نهی کردی از قساوت سوی هوش 
  • The command to take Thou didst address to my ear, the prohibition against hardheartedness Thou didst address to my understanding.
  • سبق رحمت گشت غالب بر غضب  ** ای بدیع افعال و نیکوکار رب 
  • Mercy, being prior, prevailed over wrath, O Lord whose actions are incomparable and whose dealings are gracious.”
  • فرستادن عزرائیل ملک العزم و الحزم را علیه‌السلام ببر گرفتن حفنه‌ای خاک تا شود جسم آدم چالاک عیله‌السلام و الصلوة 
  • The sending of Azrael, the Angel of firm resolution and strong mind, on whom be peace, to seize a handful of clay in order that the body of Adam, on whom be peace, might be quickened.
  • گفت یزدان زو عزرائیل را  ** که ببین آن خاک پر تخییل را 
  • Straightway God said to Azrael, “Behold the Earth full of vain imagination!
  • آن ضعیف زال ظالم را بیاب  ** مشت خاکی هین بیاور با شتاب  1650
  • Find that feeble unjust old crone: hark, fetch a handful of clay and make haste!”
  • رفت عزرائیل سرهنگ قضا  ** سوی کره‌ی خاک بهر اقتضا 
  • Azrael, the captain of the (Divine) Decree, went off towards the terrestrial globe for the purpose of requisition.
  • خاک بر قانون نفیر آغاز کرد  ** داد سوگندش بسی سوگند خورد 
  • The Earth, according to rule, began lamenting loudly: she adjured him, she swore many an oath,
  • کای غلام خاص و ای حمال عرش  ** ای مطاع الامر اندر عرش و فرش 
  • Crying, “O favourite youth (page-of-honour), O bearer of the Throne, O thou whose command is obeyed in heaven and earth,
  • رو به حق رحمت رحمن فرد  ** رو به حق آنک با تو لطف کرد 
  • Depart, for the sake of the mercy of the Merciful (God)! Depart, for the sake of Him who hath shown kindness unto thee!
  • حق شاهی که جز او معبود نیست  ** پیش او زاری کس مردود نیست  1655
  • (Depart), for the sake of that King who alone is worshipped and with whom no one's lamentation is rejected!”
  • گفت نتوانم بدین افسون که من  ** رو بتابم ز آمر سر و علن 
  • He replied, “These conjurations cannot move me to avert my face from (disobey) the Giver of (all) commands secret or manifest.”
  • گفت آخر امر فرمود او به حلم  ** هر دو امرند آن بگیر از راه علم 
  • She said, “After all, He hath commanded forbearance: both (severity and forbearance) are commanded: take (choose) the latter on the ground of knowledge.”
  • گفت آن تاویل باشد یا قیاس  ** در صریح امر کم جو التباس 
  • He replied, “That would be an interpretation or an inference: do not seek to confuse the plain meaning of the command.
  • فکر خود را گر کنی تاویل به  ** که کنی تاویل این نامشتبه 
  • If thou interpret (alter) thine own thought (so as to make it agree with the command), ’tis better than that thou shouldst interpret (pervert) this unequivocal (command).
  • دل همی‌سوزد مرا بر لابه‌ات  ** سینه‌ام پر خون شد از شورابه‌ات  1660
  • My heart is burning (melting) at thy supplication, my bosom is filled with blood on account of thy salty tears.
  • نیستم بی‌رحم بل زان هر سه پاک  ** رحم بیشستم ز درد دردناک 
  • I am not pitiless; nay, I have greater pity than those three holy ones for the sorrow of the sorrowful.
  • گر طبانجه می‌زنم من بر یتیم  ** ور دهد حلوا به دستش آن حلیم 
  • If I am slapping an orphan, while a mild-natured person may put halwá (sweetmeat) in his hand,
  • این طبانجه خوشتر از حلوای او  ** ور شود غره به حلوا وای او 
  • Those slaps (of mine) are better (for him) than the other's halwá; and if he be beguiled by the halwá, woe to him!
  • بر نفیر تو جگر می‌سوزدم  ** لیک حق لطفی همی‌آموزدم 
  • My heart is burning at thy lamentable cry, but God is teaching me (to know) a (great) kindness—
  • لطف مخفی در میان قهرها  ** در حدث پنهان عقیق بی‌بها  1665
  • The kindness concealed amidst cruelties, the priceless cornelian hidden in filth.
  • قهر حق بهتر ز صد حلم منست  ** منع کردن جان ز حق جان کندنست 
  • The cruelty done by God is better than a hundred clemencies of mine: to withhold the soul from God is agony to the soul.
  • بترین قهرش به از حلم دو کون  ** نعم رب‌العالمین و نعم عون 
  • His worst cruelty is better than the clemency of both worlds: how excellent is the Lord of created beings and how excellent (His) help!
  • لطفهای مضمر اندر قهر او  ** جان سپردن جان فزاید بهر او 
  • In His cruelty there are secret kindnesses: to surrender the soul for His sake increases (the life of) the soul.
  • هین رها کن بدگمانی و ضلال  ** سر قدم کن چونک فرمودت تعال 
  • Hark, dismiss suspicion and error: make thy head a foot (to hasten towards Him) since He hath bidden thee come.
  • آن تعال او تعالیها دهد  ** مستی و جفت و نهالیها دهد  1670
  • His ‘Come’ will give (thee) exaltations; it will give (thee) intoxication and (spiritual) brides and couches.
  • باری آن امر سنی را هیچ هیچ  ** من نیارم کرد وهن و پیچ پیچ 
  • In short, never, never can I weaken (the force of) that sublime command and complicate it (by prevarication).”
  • این همه بشنید آن خاک نژند  ** زان گمان بد بدش در گوش بند 
  • The wretched Earth heard all this (counsel), (but) in her ear was a plug arising from that evil suspicion.
  • باز از نوعی دگر آن خاک پست  ** لابه و سجده همی‌کرد او چو مست 
  • Once more in another fashion the lowly Earth made entreaty and prostrated herself, like a drunken man.
  • گفت نه برخیز نبود زین زیان  ** من سر و جان می‌نهم رهن و ضمان 
  • He said, “Nay, arise! There is no loss (to thee) from this (thing), I lay my head and life as a pledge and guarantee.
  • لابه مندیش و مکن لابه دگر  ** جز بدان شاه رحیم دادگر  1675
  • Do not think of entreating (me), do not make further entreaty except to that merciful and justice-dealing King.
  • بنده فرمانم نیارم ترک کرد  ** امر او کز بحر انگیزید گرد 
  • I am a slave to (His) command, I dare not neglect His command which raised dust from the sea.
  • جز از آن خلاق گوش و چشم و سر  ** نشنوم از جان خود هم خیر و شر 
  • Save from the Creator of ear and eye and head I will hear (accept) neither good nor evil—not even from my own soul.
  • گوش من از گفت غیر او کرست  ** او مرا از جان شیرین جان‌ترست 
  • My ear is deaf to all words but His: He is dearer to me than my sweet soul.
  • جان ازو آمد نیامد او ز جان  ** صدهزاران جان دهم او رایگان 
  • The soul came from Him, not He from the soul: He bestows a hundred thousand souls free of cost.